دانشگاه علامه طباطبائی

دانشکده علوم اجتماعی

 پایان‌نامه کارشناسی ارشد

رشته جامعه‌شناسی

 احساس عدالت و رابطه آن با گرایش­های سیاسی
(مطالعه ­ی شهر تهران)

 استاد راهنما

دکتر محمدحسین پناهی

 استاد مشاور

دکتر محمدابراهیم موحدی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

منظور از گرایش؛ جهت­گیری افراد نسبت به موضوعات و مسائل مختلف جامعه و بطور خاص در این پژوهش جهت­گیری­های سیاسی افراد است. در واقع افراد هر جامعه بنا بر عوامل متعددی به گرایش­های سیاسی مختلفی نظیر اصلاح‌طلبی، محافظه­کاری و رادیکالیزم تمایل می­یابند. بر همین اساس، مطالعه گرایش­ها برای مجریان و دست­اندرکاران برنامه­ریزی اجتماعی اهمیت و فایده چشمگیری دارد. علاوه بر این، به منظور پیش­بینی رفتار نیز مطالعه گرایش­ها اهمیت دارد. بنابراین هدف این پژوهش مطالعه احساس عدالت و رابطه آن با گرایش­های سیاسی است تا بتوان از طریق همگرایی­های ارزشی و هنجاری به شناخت هم­سویی­های رفتاری دست یافت و در جهت ایجاد جامعه­ای عدالت­محور برای همه طبقات و گروه­های مختلف اجتماعی گام برداشت.

روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی است از روش­های کمی و کیفی. درواقع به منظور شناخت مشخصه­های مختلف گرایش­های سیاسی در ابتدا بصورت هدفمند به مصاحبه با افراد پرداختیم. پس از تعیین شاخص­های مطلوب، روش کمی مبتنی بر پیمایش مورد استفاده قرار گرفت.

بر اساس یافته­های حاصل از پژوهش می­توان گرایش­های سیاسی را به صورت یک طیف در نظر گرفت که در یک سوی آن گرایش سیاسی محافظه­کار و در مقابلش گرایش سیاسی رادیکال قرار دارد. در میان دو سر طیف نیز گرایش سیاسی اصلاح­طلبی وجود دارد. در حالی­که گرایش سیاسی محافظه­کار با مولفه­های دینداری و رضایتمندی سیاسی بالا مشخصه­سازی می­شود. گرایش سیاسی رادیکال با عدم مناسک­گرایی، کاهش احساس عدالت سیاسی و رضایتمندی سیاسی شناخته می­شود. در واقع عدم رضایتمندی سیاسی مرزی تفکیکی میان اصلاح­طلبی و گرایش سیاسی رادیکال است. تا زمانی­که با احساس بی­عدالتی مواجه باشیم در قلمرو اصلاح­طلبی قرار داریم. هرچه میزان نارضایتی سیاسی افزایش یابد در جهت گرایش سیاسی رادیکال گام خواهیم برداشت.

واژگان کلیدی: گرایش سیاسی (محافظه­کار، اصلاح­طلب، رادیکال)، احساس عدالت (اجتماعی، اقتصادی، سیاسی)، رضایتمندی (اجتماعی، اقتصادی، سیاسی)، طبقه اجتماعی، دینداری، تهران.
فهرست مطالب (اجمالی)

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 2

2-1 طرح مسئله……………………………………………………………………………………………… 3

3-1 اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………… 5

4-1 ضرورت و اهمیت موضوع………………………………………………………………………….. 5

5-1 مرور پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………….. 12

6-1 جمع­بندی فصل……………………………………………………………………………………….. 28

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

1-2 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 30

2-2 دیدگاه­های مربوط به گرایش‌های سیاسی………………………………………………………… 31

3-2 نظریه‌های مربوط به گرایش سیاسی……………………………………………………………….. 36

4-2 دیدگاه­های مربوط به عدالت………………………………………………………………………… 49

5-2 احساس عدالت………………………………………………………………………………………… 60

6-2 چارچوب نظری پژوهش……………………………………………………………………………. 62

7-2 فرضیه­های پژوهش…………………………………………………………………………………… 67

8-2 مدل نظری پژوهش…………………………………………………………………………………… 68

فصل سوم: روش پژوهش

1-3 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 70

2-3 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………. 71

3-3 واحد مطالعه……………………………………………………………………………………………. 71

4-3 واحد تحلیل……………………………………………………………………………………………. 71

5-3 روش نمونه‌گیری و حجم نمونه……………………………………………………………………. 71

6-3 نحوه­ی جمع­آوری اطلاعات………………………………………………………………………… 72

7-3 پایایی و روایی………………………………………………………………………………………… 73

8-3 تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………….. 74

صفحه9-3 جمع­بندی فصل…………………………………………………………………… 114

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها  و یافته­های پژوهش

1-4 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 116

2-4 آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………. 117

3-4 ویژگی­های زمینه­ای نمونه……………………………………………………………………………. 117

4-4 چگونگی توزیع متغیر وابسته (گرایش سیاسی پاسخگویان)………………………………….. 119

5-4 چگونگی توزیع عوامل مؤثر بر گرایش­ سیاسی پاسخگویان………………………………….. 119

6-4 آزمون فرضیه­ها………………………………………………………………………………………… 127

7-4 تحلیل رگرسیون……………………………………………………………………………………….. 140

فصل پنجم: نتیجه­گیری

1-5 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 143

2-5 مروری بر مباحث نظری…………………………………………………………………………….. 144

3-5 نگاهی بر نتایج حاصل از مصاحبه…………………………………………………………………. 146

4-5 نگاهی بر نتایج حاصل از پیمایش…………………………………………………………………. 152

5-5 نقد و بررسی نظریه­ها………………………………………………………………………………… 156

6-5 پیشنهادها……………………………………………………………………………………………….. 159

7-5 محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………… 159

8-5 مشکلات پژوهش…………………………………………………………………………………….. 159

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………. 160

پیوست 1………………………………………………………………………………………………………. 170

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 2

2-1 طرح مسئله……………………………………………………………………………………………… 3

3-1 اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………… 5

4-1 ضرورت و اهمیت موضوع………………………………………………………………………….. 5

الف: گرایش­های سیاسی…………………………………………………………………………… 6

ب: عدالت……………………………………………………………………………………………. 8

ج: تاریخ مطالعات عدالت…………………………………………………………………………. 11

5-1 مرور پیشینه پژوهش………………………………………………………………………….. 12

1-5-1 پیشینه پژوهش در ایران درباره گرایش­های سیاسی………………………………… 12

2-5-1 پژوهش‌های خارجی مربوط به گرایش سیاسی……………………………………… 16

3-5-1 پیشینه پژوهش‌های عدالت در ایران…………………………………………………… 22

4-5-1 پژوهش‌های خارجی مربوط به عدالت……………………………………………….. 26

6-1 جمع­بندی فصل………………………………………………………………………………… 28

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

1-2 مقدمه…………………………………………………………………………………………… 30

2-2 دیدگاه­های مربوط به گرایش‌های سیاسی………………………………………………… 31

1-2-2 تعریف مفهوم نگرش…………………………………………………………………….. 31

2-2-2 ابعاد و انواع گرایش‌های سیاسی……………………………………………………….. 34

3-2 نظریه‌های مربوط به گرایش سیاسی……………………………………………………… 36

1-3-2 نظریه­های تضادگرا………………………………………………………………………… 36

2-3-2 نظریه­های کارکردگرا……………………………………………………………………… 41

3-3-2 نظریه­های مکتب کنش متقابل نمادین…………………………………………………. 44

4-3-2 نظریه روانشناختی و جنبش­های اجتماعی……………………………………………. 46

5-3-2 جمع­بندی نظریه­های مرتبط با گرایش­های سیاسی…………………………………. 48

4-2 دیدگاه­های مربوط به عدالت…………………………………………………. صفحه

1-4-2 سنت مارکسیسم…………………………………………………………………………… 53

2-4-2 سنت فایده­گرایان………………………………………………………………………….. 54

3-4-2 سنت مساوات­طلبان………………………………………………………………………. 55

4-4-2 دیدگاه جان راولز…………………………………………………………………………. 56

5-2 احساس عدالت………………………………………………………………………………………… 60

6-2 چارچوب نظری پژوهش……………………………………………………………………………. 62

7-2 فرضیه­های پژوهش…………………………………………………………………………………… 67

1-7-2 فرضیه­های­اصلی…………………………………………………………………………… 67

2-7-2 فرضیه­های فرعی­………………………………………………………………………….. 67

8-2 مدل نظری پژوهش…………………………………………………………………………………… 68

فصل سوم: روش پژوهش

1-3 مقدمه………………………………………………………………………………………… 70

2-3 جامعه آماری………………………………………………………………………………… 71

3-3 واحد مطالعه……………………………………………………………………………………………. 71

4-3 واحد تحلیل……………………………………………………………………………………………. 71

5-3 روش نمونه‌گیری و حجم نمونه……………………………………………………………………. 71

6-3 نحوه­ی جمع­آوری اطلاعات………………………………………………………………………… 72

7-3 پایایی و روایی………………………………………………………………………………………… 73

8-3 تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………….. 74

1-8-3 متغیر وابسته؛ گرایش سیاسی……………………………………………………………. 74

1-1-8-3 محافظه­کاری………………………………………………………………………… 74

2-1-8-3 اصلاح­طلبی…………………………………………………………………………. 84

3-1-8-3 رادیکالیسم………………………………………………………………………….. 88

2-8-3 تعاریف نظری و عملیاتی متغیر مستقل اصلی: احساس عدالت (بی عدالتی)…………. 94

1-2-8-3 احساس عدالت اقتصادی………………………………………………………… 96

عنوان                                                                                            

صفحه2-2-8-3 احساس عدالت سیاسی……………………………………………… 98

3-2-8-3 احساس عدالت اجتماعی………………………………………………………… 101

3-8-3 تعاریف نظری و عملیاتی متغیر میانجی (احساس رضایتمندی/ نارضایتی)…… 104

4-8-3 تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای کنترل…………………………………………… 106

1-4-8-3 طبقه اجتماعی………………………………………………………………………. 106

2-4-8-3 جنسیت……………………………………………………………………………… 109

3-4-8-3 سن…………………………………………………………………………………… 110

4-4-8-3 دینداری……………………………………………………………………………… 110

5-4-8-3 میزان استفاده از رسانه­های جمعی……………………………………………… 113

9-3 جمع­بندی فصل……………………………………………………………………………………….. 114

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها  و یافته­های پژوهش

1-4 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 116

2-4 آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………. 117

3-4 ویژگی­های زمینه­ای نمونه……………………………………………………………………………. 117

1-3-4 سن پاسخگویان……………………………………………………………………………. 117

2-3-4 جنس پاسخگویان…………………………………………………………………………. 118

3-3-4 سطح سواد پاسخگویان…………………………………………………………………… 118

4-4 چگونگی توزیع متغیر وابسته (گرایش سیاسی پاسخگویان)………………………………….. 119

5-4 چگونگی توزیع عوامل مؤثر بر گرایش­ سیاسی پاسخگویان………………………………….. 119

1-5-4 احساس عدالت (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) در میان پاسخگویان………….. 119

2-5-4 شاخص احساس عدالت در میان پاسخگویان……………………………………….. 120

3-5-4 رضایتمندی (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) در میان پاسخگویان……………….. 121

4-5-4 شاخص رضایتمندی در میان پاسخگویان…………………………………………….. 121

5-5-4 میزان استفاده از رسانه­های جمعی……………………………………………………… 122

1-5-5-4 رسانه­های داخلی………………………………………………………………….. 122

2-5-5-4 رسانه­های خارجی…………………………………………………………………. 123

6-5-4 میزان استفاده از شبکه­های ماهواره……………………………………………………… 123

7-5-4 دینداری پاسخگویان………………………………………………………………………. 124

8-5-4 میزان انجام مناسک­ دینی………………………………………………………………… 124

9-5-4 طبقه اجتماعی پاسخگویان………………………………………………………………. 125

6-4 آزمون فرضیه­ها………………………………………………………………………………………… 127

1-6-4 فرضیه­­های اصلی………………………………………………………………………….. 127

2-6-4 فرضیه­های فرعی………………………………………………………………………….. 138

7-4 تحلیل رگرسیون……………………………………………………………………………………….. 140

فصل پنجم: نتیجه­گیری

1-5 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 143

2-5 مروری بر مباحث نظری…………………………………………………………………………….. 144

3-5 نگاهی بر نتایج حاصل از مصاحبه…………………………………………………………………. 146

4-5 نگاهی بر نتایج حاصل از پیمایش…………………………………………………………………. 152

1-4-5 یافته­های توصیفی…………………………………………………………………………. 152

2-4-5 یافته­های علّی………………………………………………………………………………. 153

5-5 نقد و بررسی نظریه­ها………………………………………………………………………………… 156

6-5 پیشنهادها……………………………………………………………………………………………….. 159

7-5 محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………… 159

8-5 مشکلات پژوهش…………………………………………………………………………………….. 159

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………. 160

پیوست 1………………………………………………………………………………………………………. 170

مقدمه

ریشه‌یابی و توضیح واقع‌بینانه بروز پدیده‌ها و دگرگونی‌های جامعه‌ای چون ایران، بدون پرداختن به لایه‌های گوناگون فرهنگی و گرایش‌های مختلف اجتماعی از یک سو و شناخت عمیق عناصر و ارزش‌های قوام بخش از سوی دیگر، امری محتمل به نظر نمی‌رسد. در واقع ترکیب و درهم‌تنیدگی عوامل متعدد در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران سبب شده است که به رغم تکثر و تنوع زبانی، نژادی و مذهبی، نوعی همگرایی ارزشی و هنجاری در ایران پدید آید که خود به نحوی به بروز نوعی همسویی رفتاری منجر شده است. به این ترتیب، چنان که بیشتر پژوهشگران مسائل ایران خاطر نشان کرده‌اند، درک نمونه‌ای مانند ایران، در گرو مطالعاتی پردامنه و تحلیل‌هایی چندسویه است؛ مطالعه و تحلیل‌هایی که بتواند چنین وضعیتی را مبتنی بر قالب‌بندی‌ها و مفهوم‌سازی‌های بدیع، به شکلی علمی نشان دهد (سریع‌القلم، 1386: 10).

بنابراین در این فصل از پژوهش، که مربوط به کلیات تحقیق است، به طرح مسئله پژوهش، سوال‌ها و اهداف آن و ارائه تعریفی مقدماتی از گرایش­های سیاسی و عدالت- به­عنوان ارزشی اجتماعی- خواهیم پرداخت.

نکته قابل ذکر این است که در رابطه با احساس عدالت و گرایش­های سیاسی، مطالعات محدودی- خصوصاً در ایران- انجام شده است. بنابراین در پیشینه تحقیقات در ایران، صرفاً پایان‌نامه­ها مورد واکاوی قرار خواهند گرفت. تعداد معدودی مقاله پژوهشی نیز به طور مجزا درباره عدالت اجتماعی و یا در رابطه با گرایش سیاسی نگاشته شده­اند که به دلیل ارتباط محدود با مسئله پژوهش حاضر از ذکر آن­ها اجتناب گردید. کتاب­هایی نیز در زمینه سنجش ارزش­ها و نگرش­ها- برگرفته از پیمایش­های اجتماعی (نظیر محسنی، 1379)- نگارش یافته که متاسفانه حتی در بخش ارزش­های اجتماعی نیز به عدالت نپرداخته­اند، همچنین گرایش­ها نیز مورد بی­توجهی واقع شده­اند. البته در پیمایش ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان در سال 1379 این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است که به دلیل جنبه صرفاً آماری مباحث، از آوردن آن نیز پرهیز کردیم. در بخش پژوهش­های خارجی نیز صرفاً مقالات پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.